Vandaag mogen we iets later aantreden. Om half 9 zitten we in de bus, na een strooptocht langs een enorm uitgebreid ontbijtbuffet. Het is koud maar droog en het eerste deel van de route is hetzelfde als gisteren: door het bos en dan langs de akkers, hier en daar afgewisseld met velden knalgeel koolzaad. De zon schijnt toch, grapt Beatrijs. En inderdaad de gele velden lijken wel licht te geven. De akkers zijn nog kaal en op één ervan zien we… een hond…? Hij is wel erg groot en loopt gestrekt. Zou het dan toch…? Nee, vast niet, maar we blijven lang kijken naar het snel kleiner wordende vlekje. Eigenlijk leek het wel…

De route gaat verder en al snel rijden we over onbekende wegen. Een stukje snelweg. En weer over een kleine weg. Het duurt een flinke tijd en als Karin denkt dat ze nu toch echt een toiletstop nodig heeft, kondigt Sonya gelukkig aan dat we over 10 minuten in Tykocin zijn, een klein, traditioneel dorpje met als belangrijkste bezienswaardigheden een synagoge en een kerk. Vooral de synagoge klinkt erg interessant, maar eerst een toilet graag. Chauffeur Marek stopt, maar we blijken naast een standbeeld te staan. De groep druppelt de bus uit om een foto te maken. Karin rent bijna naar Sonya en Marek. Waar is het dichtstbijzijnde toilet?! In de bus! zegt Marek, ga maar gauw! Enorm opgelucht gaat Karin op het kleine maar schone toiletje. Wat fijn dat die er voor noodgevallen is! Met een brede grijnst voegt Karin zich weer bij Renske: zo, nu kan ik Tykocin aan.

Als iedereen weer in de bus is, rijdt Marek nog een paar minuten door en parkeert de bus op het centrale plein. We krijgen een uur om even rond te kijken. Hmmm, dan laten we de koffie voor nu even zitten, want we hebben wel enorm zin om de synagoge te bekijken. We kopen een kaartje in het kleine museum aan de overkant, slaan dat vervolgens over en met het kaartje mogen we de synagoge in. Gebouwd in 1642 rond de centrale gebedsruimte. In het midden een verhoogde studie- en gebedsruimte, aan de oostelijke wal de Torah Ark; de plek waar de Torah wordt bewaard. Torah is een Hebreeuws woord en betekent leer, instructie of wet. De Torah is het eerste en belangrijkste deel van de joodse bijbel (de Tenach) en bestaat uit de vijf boeken van Mozes. Aan de muren van de centrale hal zijn schilderingen aangebracht: vooral Hebreeuwse gebeden. Het geheel is nauwgezet gerestaureerd en enorm interessant om een keer te bekijken.

Voor de koffie blijft helaas te weinig tijd over, maar na een laatste toiletbezoekje gaan we toch zeer tevreden de bus weer in. Tijd voor opnieuw een lang stuk rijden en een zoektocht naar een lunch. Sonya heeft maar weinig hulp meegekregen en het is flink zoeken en bellen voor ze uiteindelijk een hotel vindt dat een betaalbare lunch voor ons kan organiseren op z’n korte termijn. Ze geeft telefonisch de bestellingen door en hoewel we erg laat eten en de ranja bij het eten voor wat hilariteit zorgt, is het uitstekend èn nel. Tijdens het eten zit Karin naast Henk die tussen neus en lippen door vertelt… dat hij vanochtend een wolf heeft gezien! Dus toch,s roept Karin en haalt zich daarmee de jaloezie van meerdere groepsgenoten op de hals. We vergelijken informatie en Henk is er zeker van dat het een wolf is geweest. De bouw, de loop, ja hoor, dat was een wolf, zegt onze natuurliefhebber en beestjes-kenner heel stellig. We besluiten dat hij gelijk heeft. Wat gaaf! Hannie geeft opdracht om volgende keer hard te gillen als we iets zien: zij wil ook wel een wolf zien. We beloven het braaf.

We zitten na ongeveer 45 minuten weer in de bus en dat is nodig, want in plaats van om 3 uur zullen we nu rond half 5 pas bij onze volgende stop zijn. Sonya stelt ons gerust: Wolfsschanze is tot 8 uur open vandaag, dus we kunnen ons bezoek keurig volgens planning afronden. De route is lang en we zien aan Marek dat hij behoorlijk is gesloopt als we er aankomen. Gelukkig hebben we het aan zijn rijstijl niet kunnen merken. Het is een uitstekende chauffeur en we zitten zeer ontspannen in de bus. Bijna iedereen doet tussendoor ook af en toe een tukje. Vertrouwen alom, maar wel wat stijve spieren als we eenmaal aankomen in het voormalige bunkerhoofdkwartier van Adolf Hitler. Sonya heeft geld opgehaald en regelt de kaartjes en daarna krijgen we een uur en een kwartier de tijd.

Dat blijkt voor ons de ideale hoeveelheid tijd: genoeg om alles te zien, maar niet zo lang dat we al klappertandend nog langer buiten moeten blijven. Het is droog, maar met een graad of 8 worden we opnieuw behoorlijk op de proef gesteld. Afijn, de Wolfsschanze dus. Het complex bestond uit een groep bunkers en versterkte barakken voor Hilter, andere nazi-kopstukken en hun gasten. Het stond middenin het bos (hetzelfde bos dat de site nu langzaam overneemt) en was operationeel tussen ’41 en ’44.

De site is misschien nog wel het meest bekend door de (mislukte) aanslag op Hitler op 20 juni ’44, onder leiding van kolonel Claus von Stauffenberg. Veel bunkers zijn zwaar beschadigd; de Duitsers achtten de site te waardevol om voor de Sovjets in bruikbare toestand achter te laten. De metersdikke muren zijn opengereten en grote gaten en uitstekend staaldraad geven het een sinister uiterlijk. En tegelijk… we juichen de vogels (en de vele nestkastjes), de vleermuizen en de bomen en planten toe die alles overnemen. Veel bunkers zijn bedekt met een laag mos en met groene planten. De ‘Führerbunker’ (de bunker van Hitler) lijkt wel in tweeën gespleten en wordt overwoekerd langzaam geclaimed door de natuur. Het is een surrealistische gedachte dat dit ooit een aantal jaar, het centrum was van de macht in Europa. Het is een indrukwekkende site en we schieten veel plaatjes. En daarna gaan we de bus weer in. Tijd voor het laatste stuk.

Hotel Mazuria zorgt voor een eenvoudige kamer, met een geweldig uitzicht over één van de vele meeren die dit gebied rijk is. Vandaag is het uitzicht dus vooral grijs en het voordeel van de kou is dat we het niet erg  vinden dat we verder niet zo veel mee krijgen van dit prachtige gebied. We frissen ons snel even op en besluiten dan meteen te gaan eten. En dat is nog een heel avontuur… We zitten als eerste en krijgen al snel gezelschap van Marta en Pieter en later van Hillbrand. Erg gezellige maar voor de ober is zelfs deze hoeveelheid mensen al een uitdaging. In een mengeling van Duits, Pools en wat Engels communiceren we met elkaar en krijgen we over het voetlicht wat we willen hebben. Maar dan moet de rest van ons gezelschap nog… Als Hillbrand aanschuift hebben wij ons eten al. Hij heeft al snel door dat de arme ober alles steeds ingewikkelder gaat vinden wijst op Karin’s bord. Wat zij heeft graag, ja een glas rode wijn erbij is ook fijn. Dat wordt de reden dat hij uiteindelijk ook nog relatief snel eten krijgt. De rest van onze groep die binnendruppelt vanaf kwart over 7 heeft uiteindelijk in een enkel geval pas na half 10 eten!

We zijn blij dat iedereen er ontspannen en gezellig onder blijft. De arme ober heeft zo ongeveer een melt-down aan het einde van de avond als zijn kassa ook nog kuren krijgt en we proberen met een briefje van 200 zloty (zo’n 50 euro) te betalen. Renske stapt haastig over op een pinpas en we maken ons uit de voeten om de ober en onze groepsgenoten wat lucht te geven. Hopelijk helpt het en hopelijk leert het hotel er iets van! Wij gaan naar onze kamer en snel slapen: morgen gaan we er weer vroeg vandoor! Op een heerlijk stille kamer vallen we in slaap.