Zo laat op de ochtend hebben we nog nooit in de bus gezeten. Het is half 11 als we wegrijden. Het weer is prima: stralend zonnig en lekker warm.  Vanochtend hebben we een beetje uitgeslapen, wat extra geld gepind, een blokje om gelopen met Chris en verder niet zoveel. We gaan vandaag uiteindelijk naar Krakau, maar onze eerste stop is Auschwitz. In de bus vermaakt Sonya ons met een quiz met vragen over Polen. Nog best lastig! En dan komen we (na een haastige lunch- en toiletstop) in Auschwitz.

WAARSCHUWING: het volgende stuk tekst gaat over de afschuwelijke dingen die mensen andere mensen aandeden in Auschwitz en over de soms gruwelijke getuigenissen daarvan. Het is geen fraai verhaal en overslaan is aan te raden als je hier geen behoefte aan hebt.

Dit concentratie- en vernietigingskamp ligt ongeveer 55 kilometer ten westen van Krakau. Het werd ingericht in 1940 en op 27 januari 1947 bevrijd door de Sovjets. Het kwam bestond in hoofdzaak uit drie delen: Auschwitz 1, Auschwitz 2-Brikenau en Auschwitz 3-Monowitz. Van 1940 tot 1942 deed het dienst als gevangen- en concentratiekamp. Veel gevangen in dit kamp kwamen om door mishandeling, honger, kou of werden afgeschoten door de SS’ers of de kapo’s, degenen die overzicht hielden op de gevangen. Toen in de zomer van 1941 werd besloten tot het vermoorden van alle Joden, begon Auschwitz ook de functie van vernietigingskamp te krijgen, waar Joden en anderen stelselmatig werden vergast en verbrand.

We bezoeken de eerste twee kampen, in die volgorde, met een gidse. Als we er aan komen zien we de lucht steeds verder betrekken. We kijken bedenkelijk omhoog. Deze vakantie zeggen we steeds half grappend tegen elkaar dat  het regent en koud is als we een plek bezoeken die sterk met de oorlog te maken heeft. En in Auschwitz zouden we dan wel de moeder aller buien op ons hoofd moeten krijgen… En inderdaad: de hemel schreeuwt het uit in dit geval.

We halen het nèt, droog binnen komen op de plek waar we door een controlepoortje moeten en een koptelefoon krijgen om de gidse beter te volgen. Als we binnen staan barst er echt een gigantische bui los. De wind steekt op en daarna volgen stortregen, onweer en hagel. Het komt echt met bakken uit de lucht en wat bedremmeld zegt een aantal groepsleden dat ze niets bij zich hebben… Als het niet minder lijkt te worden stelt de gidse voor een korte film (20 minuten) te kijken. Dan moeten we 6 zloty extra betalen p.p. maar het zijn originele filmbeelden van de bevrijding van Auschwitz. Voor ze is uitgepraat is iedereen om. Niets eens vanwege de regen, maar dit klinkt als iets dat we zeker willen zien.

Het is het eerste deel van een tijdelijke bezoek aan de hel. We zeggen later tegen elkaar dat we ons niets, maar dan ook niets kunnen voorstellen bij wat de kampbewaarders hebben gedacht. Hoe kan een mens een ander mens dit aandoen? Karin verzucht dat ze iedere keer weer verbijsterd is door het oneindige vermogen van de mens tot goed èn kwaad. De filmbeelden laten vooral de overlevenden zien, maar ook de slachtoffers. Kuilen vol met lijken. En in de stenen barakken in Auschwitz 1 zien we, als het inmiddels weer droog is, tentoonstellingen die maken dat Karin tegen haar tranen vecht. Kamers vol met schoenen (‘nog geen 5 procent van alle schoenen van alle mensen die  hier zijn omgekomen’, zegt de gidse). Een vitrine met restanten van brillen. Een kamer vol met gebruiksvoorwerpen zoals potten, pannen en borden. En vitrines vol met menselijk haar: afgesneden om te gebruiken. We zijn letterlijk misselijk als we buiten komen.

We lopen langs barakken omringd door prikkeldraadmuren en dreigende bordjes met doodshoofden. De barakken waren kaal. In één is een tentoonstelling over de selectie die werd toegepast als de nieuwe gevangen aankwamen. Geschikt voor werk? Dan werden ze gevangen gezet en aan het werk gezet. Niet geschikt voor werk, bijvoorbeeld omdat ze te jong, te oud, te zwak of te ziek waren? Dan volgende binnen een paar uur de gaskamer. De gaskamers in ovens in dit deel van het kamp zijn de kleinste en oudste: toen de toevoer van mensen te groot werd, werd Birkenau gebouwd. De ruimte en de ovens zien er onschuldig uit, maar we kunnen bijna geen lucht krijgen als we denken aan wat zich hier heeft afgespeeld.

Met een arm om elkaars schouders en volkomen murv lopen we na dik 2 uur van het terrein af. Even plassen. Wat water drinken. En in de bus naar Auschwitz II, Auschwitz-Birkenau. Het is een stukje lopen van de parkeerplaats, via een smalle weg en langs de rails waar vroeger mensen op werden aangevoerd, naar het kamp. De poort staat er en de rails lopen er onderdoor en eindigen in het niets. Het is inmiddels weer stralend zonnig en warm, wat iets volkomen onwerkelijks geeft aan het gigantische terrein, waar op het dieptepunt meer dan 90.000 mensen tegelijk gevangen zaten.

Een groot deel van het terrein ligt in puin; de Duitsers probeerden hun sporen uit te wissen toen ze de oorlog dreigden te verliezen. De gaskamers en ovens zijn opgeblazen en liggen in puin. Veel stenen barakken liggen in puin. Van de oorspronkelijke houten barakken is niets over. De stenen barakken die nog staan zijn in de meeste gevallen niet toegankelijk. Ze werden niet gebouwd op het bewaren voor de eeuwigheid en worden nu gestut en stuk voor stuk gerestaureerd. Een deel van de houten barakken is weer opgebouwd. Een enorm monument vertelt in 12 talen in een paar regels over de misdaden die zich hier hebben afgespeeld. In totaal werden 1,3 miljoen mensen afgevoerd naar Auschwitz, waarvan 1,1 miljoen mensen om kwamen. De overgrote meerderheid daarvan was Joods.

De meest afschuwelijke ruimte komt als laatste. Het doodsbarak in het vrouwenkamp. Hier werden vrouwen in geschoven, tot er 700 bij elkaar zaten, zonder eten, zonder drinken. En als er genoeg waren, werden degenen die nog niet gestorven waren, afgevoerd naar de gaskamers en de ovens. Boos, verdrietig, misselijk en in de war komen we als laatsten het terrein af. Het is inmiddels 8 uur en achter ons sluit het terrein. We rollen de bus in en rijden in stilte naar Krakau.

Daar komen we rond half 10 aan. We checken in en als we zijn opgefrist lopen we gezamenlijk naar een restaurant dat Sonya op dit late uur nog heeft weten te regelen. Uitstekende pizza en pasta en een lekker glas wijn. Hilbrand proost: ‘toch maar op het leven’. Proost.